معیاری برای مقالات علمی ۲۰ مسوول علمی کشور
در میان چهره های علمی در سراسر جهان شاخصی وجود دارد که میزان ارجاع به مقالات علمی آنان و تعداد این مقالات را نشان می دهد؛ شاخصی که عدد آن به سختی افزایش می یابد و هرچه عدد آن بزرگتر باشد یعنی ارجاعات جهانی به این مقالات بیشتر بوده است، این شاخص اچ-ایندکس نام دارد.
اچ-ایندکس ( H index) یک شاخص عددی است و بهره وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت کمی نمایش می دهد. عدد این شاخص را می توان از پایگاه اسکوپوس به آدرس www.scopus.com استخراج کرد. این شاخص با درنظر گرفتن تعداد مقالات بر استناد افراد و تعداد دفعات استناد شدن آن مقالات توسط دیگران محاسبه شده و از آن می توان برای تأثیر گذاری علمی گروهی از دانشمندان و بررسی میزان علم نافع آنان بهره برد. این شاخص برای محاسبه تأثیرگذاری علمی دانشگاه ها و دانشمندان در سراسر جهان و رتبه بندی های علمی (Ranking) نیز استفاده می شود.
این شاخص معتبر اما عمرچندانی ندارد، در سال ۱۳۸۴یا به عبارتی ۲۰۰۵ میلادی
فیزیک دانی به نام Jorge E. Hirsch پیشنهاد ایجاد آن را ارائه کرد اما خیلی
زود دامنه آن گسترش یافت و فراگیر شد.
یکی از ویژگی های اچ ایندکس این است که با استفاده از آن می توان دانشمندان
و محققان تأثیرگذار را از افرادی که صرفاً تعداد زیادی مقاله منتشر کرده
اند، متمایز کرد. این شاخص همچنین برای مقایسه محققانی که در یک حوزه کاری
یکسان فعالیت می کنند کاربرد دارد. محاسبه اچ ایندکس توسط پایگاه های
اسکوپوس، آی اس آی و گوگل اسکالر برای مقالات انگلیسی زبان و نیز پایگاه
استنادی علوم جهان اسلام (ISC) برای مقالات فارسی امکان پذیر شده است. به
عبارتی ساده تر زمانی که یک عدد به عنوان اچ -ایندکس فردی اعلام می شود
معنایش این است که از آن فرد دستکم برابر همان عدد مقاله علمی وجود دارد که
حداقل برابر همان عدد در سطح جهان به آن ارجاع شده است. مثلا اگر اچ-
ایندکس فردی ۱۷ باشد، یعنی آن فرد حداقل۱۷ مقاله علمی منتشر کرده که دستکم
به هرکدام از آنها ۱۷ بار در نگارش مقالات معتبر علمی توسط سایر
دانشمندان استناد شده است.
ضریب اچ-ایندکس در بسیاری از کشورهای جهان آنچنان اهمیتی یافته که بسیاری
از امتیازات و مجوزهای علمی با بررسی عدد آن صادر می شود. مثلا این شاخص
تأثیر زیادی در پیشگویی افرادی دارد که بعداً نشانهایی از جمله نوبل دریافت
کرده اند. یا به عنوان مثال در کشور آمریکا فیزیکدانان دارای شناسه اچ۱۲
می توانند دانشیار دانشگاه باشند و با شناسه۱۸ می توانند استاد تمام باشند و
با ۱۵ تا ۲۰ می توانند عضو انجمن فیزیک آمریکا باشند و با بیش از ۴۵ می
توانند عضو آکادمی ملی علوم در آمریکا شوند.
در ایران گرچه این شاخص اهمیت زیادی دارد اما تا رسیدن به نقطه مطلوب آن
فاصله زیادی دیده می شود. در این گزارش شاخص اچ-ایندکس شماری از مقامات
علمی و آموزشی سالهای اخیرکشور آمده است. این شاخص از منظری دیگر نیز قابل
بررسی و توجه است. طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، روسای دانشگاه های
بزرگ همچون دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، شریف و ... و همچنین
وزیران علمی باید در رشته تخصصی خود دارای وجاهت علمی بالایی باشند که شاخص
اچ ایندکس به خوبی می تواند بیانگر میزان وجاهت علمی ایشان باشد.
در جدول زیر شاحص اچ-ایندکس ۲۰ نفر از مقامات علمی کشور نشان داده شده است.
